Turystyka zrównoważona to model, który harmonijnie łączy potrzeby turystów, społeczności lokalnych i środowiska naturalnego. W dobie rosnącej świadomości ekologicznej i społecznej staje się nie tylko alternatywą, ale koniecznością. W odpowiedzi na wyzwania współczesnego świata – takie jak zmiany klimatyczne, degradacja środowiska i marginalizacja lokalnych społeczności – turystyka zrównoważona jest podejściem opartym na odpowiedzialności i równowadze.

Czym jest turystyka zrównoważona?

Turystyka zrównoważona jest powszechnie rozumiana jako forma turystyki, która minimalizuje negatywne skutki podróży, jednocześnie maksymalizując korzyści dla lokalnych społeczności, środowiska i gospodarek. Nie chodzi tylko o ograniczenie śladu węglowego czy unikanie zaśmiecania atrakcji turystycznych. To holistyczne podejście, które uwzględnia cały łańcuch wartości turystycznych: od planowania podróży, przez wybór transportu i zakwaterowania, aż po interakcję z lokalnymi społecznościami.

Turystyka zrównoważona zakłada, że każda podróż może być sposobem na wsparcie lokalnego rozwoju, ochronę przyrody oraz poszerzenie wiedzy i świadomości turystów. Jej głównym celem jest zachowanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego dla przyszłych pokoleń, jednocześnie umożliwiając obecnym turystom czerpanie radości z odkrywania nowych miejsc.

Definicje i jej korzenie

Definicje naukowe mówią zaś, że zrównoważona turystyka to koncepcja mająca swoje korzenie w zrównoważonym rozwoju, obejmująca całe doświadczenie turystyczne, w tym troskę o kwestie ekonomiczne, społeczne i środowiskowe, a także uwagę na poprawę doświadczeń turystów i zaspokajanie potrzeb społeczności przyjmujących. Zrównoważona turystyka powinna obejmować troskę o ochronę środowiska, równość społeczną i jakość życia, różnorodność kulturową oraz dynamiczną, rentowną gospodarkę zapewniającą miejsca pracy i dobrobyt dla wszystkich. 

Obecnie panuje szeroki konsensus, że turystyka powinna być zrównoważona. Należy zauważyć, że w rzeczywistości wszystkie formy turystyki mają potencjał, aby być zrównoważone, jeśli zostaną odpowiednio zaplanowane, rozwinięte i będą należycie zarządzane.

Coraz więcej organizacji zajmujących się rozwojem turystyki zaczyna promować zrównoważone praktyki turystyczne w celu złagodzenia negatywnych skutków spowodowanych rosnącym wpływem turystyki, na przykład jej wpływem na środowisko.

Fundamenty zrównoważonej turystyki

Zrównoważona turystyka opiera się na kilku zasadniczych filarach:

1. Ochrona środowiska: Kluczowym aspektem jest troska o naturalne zasoby. Praktyki takie jak redukcja odpadów, oszczędzanie wody, czy korzystanie z energii odnawialnej mają na celu minimalizowanie negatywnego wpływu turystyki na środowisko.

2. Równość społeczna i poprawa jakości życia: Turystyka zrównoważona promuje inkluzywność, dążąc do tego, aby każdy – niezależnie od swojego statusu społecznego czy miejsca zamieszkania – miał równy dostęp do korzyści płynących z turystyki.

3. Różnorodność kulturowa: Zachowanie i promowanie lokalnych tradycji, języków i dziedzictwa kulturowego jest jednym z priorytetów. Dzięki temu turystyka nie tylko wzbogaca podróżnych, ale także wzmacnia tożsamość społeczności lokalnych.

4. Rentowna gospodarka turystyczna: Tworzenie miejsc pracy, wspieranie lokalnych przedsiębiorców oraz promowanie odpowiedzialnej konsumpcji przyczyniają się do budowania dynamicznej i trwałej gospodarki, która przynosi korzyści wszystkim zainteresowanym.

Kluczowe zasady turystyki zrównoważonej

1. Ochrona środowiska:

   • Minimalizacja śladu węglowego podróży poprzez korzystanie z ekologicznych środków transportu, takich jak rowery, pociągi czy samochody elektryczne.
   • Ograniczenie zużycia wody i energii w miejscach zakwaterowania poprzez stosowanie energooszczędnych technologii i recykling.
   • Unikanie zaśmiecania miejsc turystycznych, segregacja odpadów i stosowanie zasady „Leave No Trace” (nie zostawiaj śladów).

2. Wsparcie lokalnych społeczności:

   • Wybór lokalnych przewodników, artystów i rzemieślników, co przyczynia się do wzrostu dochodów w danej społeczności.
   • Zakupy produktów od lokalnych dostawców, takich jak regionalne specjały czy rękodzieło.
   • Uczestnictwo w lokalnych wydarzeniach kulturalnych, które promują tradycje i obyczaje regionu.

3. Edukacja turystów:

   • Informowanie o wartościach przyrody, kultury i historii odwiedzanych miejsc.
   • Promowanie odpowiedzialnych zachowań, takich jak szacunek dla mieszkańców, ich tradycji i lokalnych norm społecznych.
   • Organizowanie warsztatów i wydarzeń edukacyjnych dla turystów, które pomagają im lepiej zrozumieć zrównoważony rozwój.

Potencjał turystyki zrównoważonej

Zrównoważona turystyka nie jest zarezerwowana dla jednej formy podróży. Każdy rodzaj turystyki – od miejskiej po wiejską, od masowej po niszową – może stać się zrównoważony, o ile zostanie właściwie zaplanowany, rozwinięty i zarządzany. Kluczowe znaczenie ma tu zrozumienie lokalnych uwarunkowań i współpraca z mieszkańcami.

Przykłady zrównoważonej turystyki na świecie:

Islandia - Edukacyjne kampanie

 Kampanie edukacyjne dla turystów, takie jak „Zostaw to, jak znalazłeś”, zachęcają do odpowiedzialnego korzystania z przyrody. Lokalne społeczności są włączane w tworzenie tras turystycznych, co minimalizuje negatywny wpływ na delikatne ekosystemy.

Niemcy- rowerem, gdzie tylko się da

 Szlaki rowerowe wzdłuż Renu i Menu wspierają turystykę bezemisyjną, jednocześnie przyczyniając się do rozwoju lokalnych przedsiębiorstw takich jak pensjonaty czy restauracje.

Polska - Czyste Tatry i Szlak Orlich Gniazd

 Kampania „Czyste Tatry” łączy edukację ekologiczną z aktywnością społeczną, angażując turystów w akcje sprzątania oraz propagowanie zasad Leave No Trace (Nie zostawiaj śladów). Na Szlaku Orlich Gniazd turystyka łączy promocję dziedzictwa kulturowego z ochroną przyrody. Oba te działania zachęcają turystów do dbania o czystość parków narodowych i świadomego podróżowania.

Nowa Zelandia – ochrona ekosystemów
Rząd Nowej Zelandii wprowadził ograniczenia w liczbie turystów odwiedzających popularne szlaki, takie jak Szlak Milforda, aby chronić delikatne ekosystemy i uniknąć nadmiernego wpływu turystyki na środowisko.

Bali – ekowioski
Na indonezyjskiej wyspie Bali powstały ekologiczne ośrodki noclegowe, które angażują lokalne społeczności w ochronę środowiska. Ekowioski oferują ekologiczne zakwaterowanie i promują lokalne produkty.

Alpsee-Grünten (Bawaria, Niemcy)

W Alpach Bawarskich lokalne społeczności oferują ekoturystykę, która obejmuje tradycyjne rzemiosło, lokalną kuchnię i wycieczki piesze z przewodnikami. W regionie Alpsee-Grünten działa inicjatywa „Bawaria 2.0” promująca zrównoważony transport i energooszczędne schroniska.

Park Narodowy Sarek (Szwecja)

Jeden z najstarszych parków narodowych w Europie, Park Narodowy Sarek, to miejsce, w którym turystyka zrównoważona opiera się na zasadzie „Leave No Trace”. Turyści mogą wędrować po dzikich terenach Laponii, szanując lokalne tradycje Samów i unikając negatywnego wpływu na środowisko.

Wioska Giethoorn (Holandia)

Giethoorn to holenderska „Wenecja Północy” – wioska, w której poruszanie się odbywa się wyłącznie pieszo, rowerem lub łodzią elektryczną. Miejsce to przyciąga turystów dzięki malowniczym kanałom, zabytkowym domom i spokojnej atmosferze, które harmonijnie współgrają z zasadami turystyki zrównoważonej.

Szlak Camino de Santiago (Hiszpania i Portugalia)

Znany jako Droga św. Jakuba, ten historyczny szlak pieszy łączy kraje i kultury, promując turystykę pieszą i rowerową. Na trasie wspierane są lokalne pensjonaty i schroniska, a pielgrzymi są zachęcani do dbania o środowisko, kupowania lokalnych produktów i szanowania dziedzictwa kulturowego.

Wyspy Owcze (Dania)

Wyspy Owcze wprowadzają limity liczby turystów w celu ochrony ich unikalnych ekosystemów. Inicjatywa „Closed for Maintenance, Open for Care” pozwala turystom uczestniczyć w działaniach na rzecz środowiska, takich jak sprzątanie szlaków i sadzenie roślin.

Okolice Jeziora Bled (Słowenia)

Jezioro Bled to ikona Słowenii, która łączy piękno natury z działaniami na rzecz turystyki zrównoważonej. Lokalne władze wprowadziły zakaz poruszania się motorowymi łodziami na jeziorze, a turyści mogą korzystać z tradycyjnych łodzi „pletna” napędzanych wiosłami. Wokół jeziora istnieje system ścieżek rowerowych, a lokalne restauracje promują ekologiczne produkty, takie jak kremówki bledzkie.

Kanion Rzeki Neretva (Bośnia i Hercegowina)

W kanionie Neretvy rozwijają się inicjatywy związane z raftingiem, pieszymi wędrówkami i obserwacją przyrody. Lokalne firmy organizują spływy kajakowe i wycieczki w zgodzie z zasadami ochrony środowiska, wspierając jednocześnie lokalne społeczności poprzez zatrudnianie mieszkańców i promowanie lokalnych produktów.

Riwiera Albańska (Albania)

Albańskie wybrzeże Morza Jońskiego rozwija się w duchu turystyki zrównoważonej. Lokalne społeczności oferują eko-noclegi, tradycyjną kuchnię i warsztaty rzemieślnicze. W Gjipe, ukrytej plaży otoczonej kanionem, wprowadzono ograniczenia liczby turystów, aby chronić unikalny ekosystem.

Turystyka zrównoważona jako szansa na rozwój

Turystyka zrównoważona nie ogranicza się tylko do ochrony środowiska. To także model wspierający rozwój gospodarczy i społeczny. Współpracując z lokalnymi społecznościami, branża turystyczna może tworzyć miejsca pracy, promować równość w dostępie do zasobów i edukacji oraz chronić lokalne tradycje przed zapomnieniem.

Korzyści dla społeczności lokalnych:

• Zwiększenie dochodów dzięki lokalnym produktom i usługom.
• Wzmocnienie poczucia tożsamości kulturowej i wspólnoty.
• Zwiększenie świadomości ekologicznej zarówno wśród mieszkańców, jak i turystów.

Korzyści dla turystów:

• Autentyczne doświadczenia, które trudno znaleźć w turystyce masowej.
• Możliwość nauki i rozwoju osobistego.
• Większa satysfakcja z podróży dzięki świadomości pozytywnego wpływu na odwiedzane miejsce.

Zrównoważona turystyka a Cele Zrównoważonego Rozwoju (SDGs)

Turystyka zrównoważona znajduje swoje odzwierciedlenie w kilku z 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDGs), m.in.:

• SDG 8: „Godna praca i wzrost gospodarczy” – turystyka wspiera lokalne gospodarki poprzez tworzenie miejsc pracy.
• SDG 12: „Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja” – promuje świadome korzystanie z zasobów naturalnych i społecznych.
• SDG 14: „Życie pod wodą” – podkreśla znaczenie ochrony ekosystemów morskich, co widać m.in. w ograniczaniu liczby turystów na rafach koralowych w Tajlandii.

Przyszłość zrównoważonej turystyki

Według danych World Travel & Tourism Council, turystyka odpowiadała za 10,3% globalnego PKB w 2019 roku, generując przychody rzędu 1,7 biliona dolarów. Jednak zrównoważone praktyki mogą znacząco zwiększyć te liczby, jednocześnie minimalizując szkody dla środowiska i społeczności lokalnych.

Organizacje takie jak Światowa Organizacja Turystyki ONZ (UNWTO) odgrywają kluczową rolę w promowaniu zrównoważonej turystyki jako części strategii zrównoważonego rozwoju. Programy takie jak Międzynarodowy Rok Zrównoważonej Turystyki dla Rozwoju pokazują, jak ważne jest zintegrowanie turystyki z celami ochrony środowiska i rozwoju społecznego.

Wnioski

Turystyka zrównoważona to nie tylko trend, ale konieczność w obliczu wyzwań współczesnego świata, w tym takich wyzwań jak wyzwań, takich jak zmiany klimatyczne i wykluczenie społeczne. Dzięki odpowiedniemu planowaniu, zarządzaniu i edukacji turystów, możliwe jest stworzenie modelu podróży, który jednocześnie wzbogaca doświadczenia turystów, wspiera społeczności lokalne i chroni środowisko naturalne. Jej rozwój wymaga współpracy między rządami, branżą turystyczną, organizacjami pozarządowymi i turystami. To wspólny wysiłek, który może przynieść korzyści dla wszystkich stron – od lepszej jakości życia mieszkańców regionów turystycznych, przez ochronę unikalnych zasobów naturalnych i kulturowych, po satysfakcję podróżujących.

Turystyka zrównoważona to podróż nie tylko w przestrzeni, ale także w głąb świadomości – zarówno naszej, jak i społeczności, które odwiedzamy.