W dynamicznie zmieniającym się środowisku miejskim, gdzie przestrzeń zielona bywa rzadkością, ogrody społecznościowe stają się prawdziwym ratunkiem. Nie tylko poprawiają estetykę miast, ale również wspierają integrację mieszkańców, budowanie lokalnych społeczności i zrównoważony rozwój. Ogrody społecznościowe dostarczają świeżych produktów i roślin, przyczyniają się do poczucia wspólnoty i połączenia ze środowiskiem oraz dają możliwość satysfakcjonującej pracy i poprawy sąsiedztwa.

Czym są ogrody społecznościowe?

Ogród społecznościowy to zielona przestrzeń tworzona i zarządzana przez lokalną społeczność. Może to być kawałek nieużytku, dach budynku, a nawet fragment parku, który zostaje zagospodarowany na potrzeby uprawy roślin, warzyw, ziół czy kwiatów. To miejsce otwarte, dostępne dla wszystkich chętnych, którzy chcą uczestniczyć w jego tworzeniu i pielęgnacji.  Czym różnią się od ogrodów ROD? Zazwyczaj w najpopularniejszej formie działek w mieście, czyli w ogrodach zarządzanych przez ROD (Rodzinne Ogrody Działkowe) ziemia jest podzielona na indywidualne działki. Każdy indywidualny ogrodnik jest odpowiedzialny za własną działkę, i wszystkie plony z niej należą do tej osoby. W ogrodach zbiorowych zwanych społecznościowymi kawałek ziemi nie jest podzielony. Grupa osób uprawia go razem, a zbiory należą do wszystkich uczestników. Na całym świecie ogrody społeczne występują w różnych formach, mogą być zlokalizowane w pobliżu sąsiedztw lub na balkonach i dachach. Ich wielkość może się znacznie różnić w zależności od miejsca.

Historia ogrodów społecznościowych 

Najwcześniejsza fala rozwoju ogrodów społecznościowych zbiegła się z rewolucją przemysłową i szybkim procesem urbanizacji w Europie i Ameryce Północnej; były one wówczas nazywane „Jardin d'ouvrier” (lub ogrodami robotniczymi). Druga fala rozwoju ogrodów społecznościowych miała miejsce podczas I i II wojny światowej, kolejna fala nadeszła w latach 70. podczas kryzysu OPEC, w wyniku oddolnego ruchu w poszukiwaniu dostępnej ziemi do walki z brakiem bezpieczeństwa żywnościowego. W ostatnich latach ogrody społecznościowe przeżywają globalny renesans, co związane jest  problemami, z którymi mierzy się globalna populacj, takimi jak kryzys ekologiczny, zmiana klimatu i nowy kryzys sanitarny wywołany światową pandemią COVID-19.  Ogrody społecznościowe przyczyniają się do ruchu rolnictwa miejskiego, a prośby obywateli różnych państw o więcej ogrodów społecznościowych w miejskich przestrzeniach gwałtownie wzrosły w ostatnich latach.

Rodzaje ogrodów spolecznościowych

Istnieje wiele rodzajów ogrodów społecznościowych:

• Ogrody sąsiedzkie są najczęstszym typem, w którym grupa ludzi spotyka się, aby uprawiać owoce, warzywa i rośliny ozdobne. Można je zidentyfikować jako działkę ziemi prywatnej lub publicznej, gdzie poszczególne działki są wynajmowane przez ogrodników za miesięczną lub roczną opłatą.
• Ogrody mieszkalne są zazwyczaj współdzielone przez mieszkańców wspólnot mieszkaniowych, domów opieki i niedrogich jednostek mieszkaniowych. Ogrody te są organizowane i utrzymywane przez mieszkańców mieszkających na terenie posesji.
• Ogrody instytucjonalne są przyłączone do organizacji publicznych lub prywatnych i oferują liczne korzystne usługi dla mieszkańców. Korzyści obejmują rehabilitację i terapię psychiczną lub fizyczną, a także nauczanie zestawu umiejętności potrzebnych do zatrudnienia.
• Ogrody demonstracyjne są używane w celach edukacyjnych i rekreacyjnych. Często oferują krótkie seminaria lub prezentacje na temat ogrodnictwa i dostarczają niezbędnych narzędzi do prowadzenia ogrodu społecznościowego.

  ---

Ogrody społecznościowe w różnych krajach

Ogrody społeczne w Australii

Pierwszy ogród społecznościowy w Australii powstał w 1977 roku w Nunawading, w stanie Wiktoria. Od tego czasu inicjatywa ta dynamicznie się rozwijała, obejmując różne społeczności miejskie, które wspólnie zagospodarowują nieużytki, tworząc miejsca pełne zieleni i świeżej żywności.

Ogrody społeczne w Czechach

W Czechach trend ogrodnictwa społecznościowego rozpoczął się w 2002 roku. Obecnie istnieje tam ponad 100 takich ogrodów. Są to miejsca aktywizacji mieszkańców, którzy wspólnie tworzą przestrzenie służące relaksowi, nauce i integracji.

Ogrody społeczne w Japonii

W Japonii, kraju o ograniczonej powierzchni, ogrody społecznościowe często znajdują się na dachach budynków. Przykładem jest farma na dachu w pobliżu Tokio, która łączy sprawiedliwość żywnościową z przestrzenią integracji. Wiele ogrodów powstaje również na dachach stacji kolejowych, gdzie działki są wynajmowane mieszkańcom za opłatą roczną.

Ogrody społeczne w Hiszpanii

W Barcelonie ogrody społecznościowe, takie jak te w Can Masdeu, są miejscami, gdzie mieszkańcy wspólnie uprawiają rośliny, organizują potlucki oraz angażują się w zarządzanie ogrodem. Stały się one alternatywnymi przestrzeniami dla osób starszych, które pozostając w miastach, chcą aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym.

Stany Zjednoczone a ogrody społeczne

Ogrody społecznościowe w USA dostarczają mieszkańcom świeże produkty, umożliwiają kontakt z naturą i są przestrzeniami edukacji ogrodniczej. Popularność tych ogrodów wzrosła zwłaszcza w czasie II wojny światowej, gdy ogrody zwycięstwa stały się symbolem samowystarczalności. Dziś ogrody, takie jak Phoenix Garden w Camden czy Culpeper Community Garden w Islington, pełnią również funkcję miejsc integracji i edukacji.

Ogrody społecznościowe w Polsce

Ruch ogrodów społecznościowych w Polsce dopiero się rozwija, ale już teraz cieszy się rosnącą popularnością. W dużych miastach, takich jak Warszawa, Kraków czy Gdańsk, mieszkańcy zaczynają dostrzegać potrzebę tworzenia takich przestrzeni, by zazieleniać betonowe przestrzenie i budować silniejsze relacje międzyludzkie. 

Korzyści z ogrodów społecznościowych

1. Ekologia i środowisko

• Poprawa jakości powietrza. Rośliny w ogrodach filtrują zanieczyszczenia i zwiększają ilość tlenu.
• Zatrzymywanie wody opadowej. Ogrody pomagają ograniczyć efekt miejskich wysp ciepła i wspierają gospodarkę wodną.
• Bioróżnorodność. Są schronieniem dla owadów zapylających, ptaków i małych zwierząt.

2. Społeczność i integracja

• Łączenie ludzi. Ogrody społecznościowe tworzą przestrzeń, gdzie mieszkańcy mogą się spotykać i współpracować.
• Edukacja. Są doskonałym miejscem do nauki o ekologii, ogrodnictwie i zdrowym odżywianiu.
• Budowanie więzi. Praca przy wspólnym projekcie wzmacnia poczucie przynależności do społeczności.

3. Zdrowie i dobrostan

• Poprawa zdrowia psychicznego. Kontakt z naturą działa kojąco, zmniejsza stres i poprawia samopoczucie.
• Aktywność fizyczna. Uprawa roślin to doskonały sposób na ruch na świeżym powietrzu.
• Dostęp do świeżej żywności. Własnoręcznie uprawiane warzywa i owoce są zdrowe i ekologiczne.

Jak założyć ogród społecznościowy?

1. Znajdź odpowiednie miejsce

Pierwszym krokiem jest znalezienie przestrzeni. Może to być nieużywany plac, teren przy szkole, bibliotece czy osiedlu. Ważne, by było to miejsce łatwo dostępne dla społeczności.

2. Zbuduj grupę inicjatywną

Zaangażuj mieszkańców, lokalne organizacje lub sąsiadów. Więcej osób to nie tylko większa siła działania, ale również szansa na różnorodność pomysłów.

3. Ustal zasady funkcjonowania

Stwórz plan zarządzania ogrodem: kto odpowiada za podlewanie, jakie rośliny będą sadzone i jak rozwiązywać ewentualne konflikty.

4. Zadbaj o wsparcie

Skontaktuj się z lokalnym samorządem, organizacjami ekologicznymi lub sponsorami, którzy mogą pomóc w finansowaniu narzędzi, nasion czy kompostu.

5. Działaj wspólnie

Rozpocznij pracę nad ogrodem, angażując całą społeczność. Organizuj regularne spotkania, warsztaty i wydarzenia, które dodatkowo zacieśnią więzi między uczestnikami.

Przykłady udanych inicjatyw ogrodów społecznościowych

1. „Jadalne Ogrody” w Warszawie: Ogrody miejskie, w których mieszkańcy uprawiają zioła, warzywa i owoce, promując ekologiczne rolnictwo i lokalną współpracę.
2. „Komunitné Záhrady” w Bratysławie: Wspólnotowe ogrody powstałe na dachach budynków mieszkalnych, które łączą zieloną architekturę z integracją społeczną.
3. „Brooklyn Grange” w Nowym Jorku: Jeden z największych dachowych ogrodów miejskich, który jest nie tylko przestrzenią upraw, ale również miejscem warsztatów i wydarzeń edukacyjnych.
4. „Ogród na Paca” w Warszawie. Jeden z najbardziej znanych ogrodów społecznościowych w Polsce. Znajduje się na warszawskiej Pradze-Południe i jest miejscem, gdzie mieszkańcy wspólnie uprawiają rośliny, organizują warsztaty ekologiczne oraz wydarzenia dla dzieci i dorosłych
5. „Ogród Krasiński” w Lublinie. Stworzony przez mieszkańców, którzy przekształcili zaniedbany teren w miejsce tętniące życiem. Regularnie odbywają się tam wydarzenia kulturalne i edukacyjne.
6. Ogród społecznościowy w Leśnej. Projekt, który powstał na terenach małego dolnośląskiego miasteczka Leśna, integrując mieszkańców poprzez wspólną pracę przy uprawie warzyw i ziół. 

Ogrody społecznościowe – inwestycja w lepszą przyszłość

Ogrody społecznościowe to nie tylko sposób na zazielenienie miast, ale również klucz do budowania silnych, zintegrowanych społeczności. Dzięki nim mieszkańcy mogą wspólnie działać, uczyć się i poprawiać jakość swojego życia, jednocześnie dbając o środowisko.

Masz pomysł na stworzenie ogrodu społecznościowego w swojej okolicy? Nie czekaj – zacznij działać i spraw, by Twoja przestrzeń miejska stała się bardziej zielona i przyjazna!